توضیح اجمالی
برای دانستن این که تفاوت بین ژرف ساخت و روساخت در زبان چیست، باید بدانید که اصطلاح ژرف ساخت و روساخت برای سطوح مختلفی از اطلاعات به کار می‌رود که در تولید زبان به کار می‌رود. مثلاً، تصور کنید که سگی را می‌بینید که یک پستچی را دنبال می‌کند. وقتی اطلاعات را رمز گشایی می‌کنید، طوری آن را بیان می‌کنید که شامل سه تکه اطلاعات می‌شود: یک سگ یک پستچی و عمل دنبال کردن. این اطلاعات در مغز خواننده به‌عنوان ژرف ساخت وجود دارد. اگر بخواهید این اطلاعات را به صورت زبان‌شناختی ارائه کنید می‌توانید به عنوان مثال جمله‌ای تولید کنید نظیر این جمله: سگ پستچی را دنبال می‌کند. این جمله‌ی روساخت است و شامل جمله‌ی پستچی توسط یک سگ دنبال می‌شود است. در اینجا ترتیبی که برای توصیف همان اتفاق، شخصیت‌ها را ذکر کرده‌اید (روساخت) با جمله‌ی اول متفاوت است؛ اما ژرف ساخت هر دو جمله یکسان است.
زبان شناسان پیشنهاد می‌کنند:
شما می‌توانید یک عملیات جابجایی برای انتقال اطلاعات از ژرف ساخت به روساخت داشته باشید که به آن، قوانین زبان‌شناختی می‌گویند. قوانین زبان‌شناختی بخشی از گرامر یک زبان است و باید توسط فراگیران آن زبان به منظور تولید فرم‌های صحیح گرامری موجود در انواع گفتار، یاد گرفته شود. مثال‌های دیگر این قوانین بین ژرف ساخت و روساخت شامل جملات خبری (شما یک سگ دارید) و جملات سؤالی مطابق با آن (آیا شما یک سگ دارید) می‌شود. در اینجا عملیات حرکتی شامل جابجایی ترتیب دو لغت اول جمله‌ها است.