راز شگفت‌انگیز پرورش کودک خوش‌رفتار

کلید نظم دقیق، خیلی ساده است:

به کودک پیش دبستانی خود یاد دهید چگونه رفتاری که شما دوست ندارید را کنترل کند. کودکان می‌توانند در خودشان نظم به وجود بیاورند. دوست من، امیلی، سه تا کودک خوش‌رفتار دارد. وقتی به آن‌ها می‌گوید به رختخواب بروید، بدون آن‌که غرغر کنند اسباب‌بازی‌ها را کنار می‌گذارند و به رختخواب می‌روند.          

 یک‌بار از او پرسیدم، راز شگفت‌انگیز پرورش کودکان خوش رفتار او در چیست؟ آیا آن‌ها را تهدید به تنبیه می‌کنی؟ یا به آن‌ها خوراکی می‌دهی؟ اما او گفت: «هیچ‌کدام. هر کاری را برای آن‌ها مشخص کرده‌ام و فقط کافی است به آن‌ها بگویم این کار را بکن، آن‌ها خودشان به کارهای‌شان نظم می‌دهند.» شاید باور نکنید اما کارشناسان می‌گویند امیلی راه درستی را برای یاد دادن نوع رفتار به کودکانش در پیش‌گرفته است.

وقتی از زمانی که حتی کودک‌تان چهار دست و پا راه می‌رود انتظارات خود را از او به‌طور واضح و مشخص بیان کنید، این انتظارات در درون او نهادینه می‌شوند و یاد می‌گیرد که همان انتظار را از خودش داشته باشد (دکتر هال، نویسنده‌ی کتاب پرورش کودکان). به عبارت دیگر کودکان تمایل دارند والدین خود را راضی نگه‌دارند، پس سعی می‌کنند به‌گونه‌ای رفتار کنند که شما به آن‌ها آموزش داده‌اید. در حقیقت کارشناسان می‌گویند، کودکان از هیجده ماهگی به دنبال این هستند که انتظارات والدین خود را به‌جا بیاورند. خبر بهتر این‌که یاد دادن انضباط فردی به بچه‌های کوچک آن‌قدرها هم که به نظر می‌رسد ترسناک نیست. به گفته‌ی دکتر روبرت بروکس اگر روی فرزند دوساله‌ی خود کار کنید، او زودتر یاد می‌گیرد، کمتر مقاومت می‌کند و در نهایت بهتر رفتار می‌کند.

نویسنده: Robin Westen

مترجم: رؤیا کریمی جنابی                     

ویراستار: الهه قاسمی  

چهار اصلی که در ذیل می‌آید، به شما کمک می‌کند تا یک کودک خوش‌رفتار پرورش دهید.

قوانین سخت بگذارید و انتظار احترام به قوانین را داشته باشید

راز شگفت‌انگیز پرورش کودک خوش‌رفتار در جدیت به خرج دادن در تربیت فرزندان است. کودکانی که هر کاری دل‌شان می‌خواهد انجام می‌دهند و هرچه را می‌خواهند به‌دست می‌آورند، وقتی خواسته‌شان برآورده نمی‌شود بدخلقی می‌کنند و نق می‌زنند. دکتر هال رانکل می‌گوید: «کودکانی که قوانین مشخص را می‌دانند، یاد می‌گیرند چگونه انضباط فردی داشته باشند و به قوانین احترام می‌گذارند.»

به آن‌ها بگوئید چرا:

لازم نیست توضیحات پیچیده در مورد انتظارات خود به آن‌ها بدهید. فقط کافی است، کودک شما بفهمد که دلایل ساده‌ای برای قوانین شما وجود دارد. در این صورت می‌فهمد که قوانین شما قراردادی نیست و قابل اجرا است. مثلاً به او بگوئید: «باید ساعت هشت به رختخواب بروی چون بدن تو برای قوی و سالم ماندن به استراحت کافی نیاز دارد. یا باید اسباب‌بازی‌هایت را جمع کنی تا دفعه‌ی بعد موقع بازی بتوانی آن‌ها را پیدا کنی.»

تشویق‌های زیادی برایش در نظر بگیرید:

وقتی رختخوابش را مرتب می‌کند، یا در چیدن میز به شما کمک می‌کند، یا به خواهرش اجازه می‌دهد با لگوهایش بازی کند، موفقیت او را تبریک بگوئید و او را تشویق کنید. دکتر لری کوئینگ نویسنده‌ی کتاب نظم دقیق می‌گوید: «به کودک خود بگویید: چقدر خوب که قانون مرتب کردن تخت، یادت بود. من به تو افتخار می‌کنم که مثل یک پسر بزرگ رفتار می‌کنی. یا آفرین که موقعی که از من مداد خواستی گفتی لطفاً.»

خودتان هم از قوانین پیروی کنید:

دکتر جودی آرنال نویسنده‌ی کتاب نظم بدون ناراحتی می‌گوید: «وقتی به خانه می‌آیید کت خود را آویزان کنید. ظرف‌های کثیف خود را توی ظرف‌شویی بگذارید. وقتی ناراحت هستید فریاد نزنید. این کار به کودکان نشان می‌دهد که فقط آن‌ها نیستند که باید قوانین را رعایت کنند بلکه شما هم همان کار را می‌کنید.»

وجدان او را بیدار کنید:

اگر کودک، هنگامی که قوانین شما را رعایت نمی‌کند احساس بدی داشت، سعی نکنید خیلی زود احساس ناراحتی را در او از بین ببرید. کمی احساس گناه در آموزش، برای تشخیص‌ کار درست از غلط، ضروری است. دکتر هال می‌گوید: «از این احساس به‌عنوان یک فرصت در آموزش استفاده کنید. به او بگویید: می‌دانم که احساس بدی داری. همه‌ی ما اشتباه می‌کنیم اما یاد می‌گیریم که دفعه‌ی بعد چگونه رفتار کنیم.»

مهارت‌های حل مشکلات را در کودکان ایجاد کنید

یکی از دلایلی که کودکان بدرفتاری می‌کنند این است که احساس ناامیدی و ناتوانی می‌کنند. دکتر بروکس بر این عقیده است که وقتی به کوکان ابزارهایی برای شناخت و درک مسائل می‌دهید که با کمک آن‌ها خودشان روی مسائل کار کنند، آن‌ها بهتر رفتار می‌کنند. چون یاد می‌گیرند بهتر از خودشان مراقبت کنند و دیگر نیازی نیست هر بار که با مشکلی مواجه شدند نزد شما بیایند و در برخورد با هر چالشی بر سرتان فریاد بزنند.

بگذارید کودکان خودشان تصمیم بگیرند:

به‌محض آن‌که به‌اندازه‌ی کافی آگاه شدند، به آن‌ها فرصت انتخاب بدهید. از او بپرسید که کدام لباسش را می‌خواهد بپوشد؟ یا چه تغذیه‌ای می‌خواهد به مدرسه ببرد؟ وقتی آن‌ها توانستند از پس این تصمیمات کوچک برآیند، یک پله بالاتر بروید. دکتر بروکس پیشنهاد می‌کند اگر کودک شما با خواهرش دعوا می‌کند به‌جای آن‌که بگویید این کار را نکن، از او بپرسید چگونه می‌تواند این مشکل را از راه دیگری حل کند؟ ممکن است از راه‌حل‌هایی که ارائه می‌دهد شگفت‌زده شوید.

از روش دوباره و دوباره سعی کن استفاده کنید:

مطمئن باشید اگر همه‌ی کارها را خودتان برای آن‌ها انجام دهید زمان کمتری می‌برد؛ اما بگذارید بچه‌های پیش دبستانی بدون دخالت شما، بستن بند کفش، جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و مرتب کردن جوراب‌های شسته را تمرین کنند و موفق شوند.

آن‌ها را وادار کنید که با فکر کردن از کارها سر در بیاورند:

برای افزایش مهارت‌های شناختی کودک خود، او را درگیر یافتن جواب سؤال‌ها کنید. وقتی یک سؤال در مورد چیزی از شما می‌پرسد، با این سؤال پاسخ دهید: خودت فکر می‌کنی چکار باید بکنی؟ چنین پاسخی در نهایت به او اعتمادبه‌نفس می‌دهد که مسائل را خودش تشخیص بدهد.

به آن‌ها کمک کنید تا صبر و شکیبایی را تمرین کنند

به گفته‌ی مایکل اوسیت، هیچ کس دوست ندارد صبر کند خصوصاً بچه‌های کوچک. از لحاظ روان‌شناسی رشد و عصب‌شناسی صبور بودن برای کودکان خیلی مشکل است. این مساله به دوران نوزادی برمی‌گردد. وقتی که آن‌ها با آگاه کردن فوری ما از نیازهای‌شان و رفع سریع آن نیازها، زنده می‌مانند. آن‌ها همواره می‌خواهند خیلی سریع نیازهای‌شان برطرف شود. از همان سنین نوپایی باید به آن‌ها صبر و تحمل را آموزش دهیم تا وقتی در آینده با مشکلی مواجه می‌شوند بدرفتاری نکنند.

آن‌ها را مجبور به انتظار کنید:

«همیشه وقتی چیزی می‌خواهد، سریع در اختیارش نگذارید. به او اجازه دهید تا احساس بد انتظار را تجربه کند؛ زیرا این راه خوبی برای تغییر است» (دکتر اوسیت). برای مثال، آب‌میوه‌ای که می‌خواهد را فوری به او ندهید. با این کار به او کمک می‌کنید تا بی‌صبری خودش را کنترل و مدیریت کند.

به آن‌ها بگویید که چه احساسی دارند:

کودکان نوپا نمی‌توانند ناراحتی خود که ناشی از انتظار کشیدن است را نشان دهند؛ اما شما می‌توانید با نام‌گذاری روی احساسات، به آن‌ها کمک کنید. وقتی کودک برای چیزی صبر می‌کند، از او تقدیر کنید. اگر کودک پیش‌دبستانی شما باید منتظر باشد تا نوبتش شود، به او بگویید: «می‌دانم سخت است اینجا بایستی؛ اما داری کار خیلی مهمی انجام می‌دهی. داری صبر کردن را تمرین می‌کنی و این کار خیلی خوبی است.» «وقتی به کشمکش فرزندتان با چیزی اعتبار و اهمیت می‌دهید، او تلاشش را بیشتر می‌کند.» (دکتر بروکس)

آن‌ها را درگیر فعالیت‌هایی کنید که صبر کردن را تقویت می‌کنند:

فرزند خود را تشویق کنید تا فعالیت‌هایی را انجام دهد که نتیجه فوری ندارند. فعالیت‌هایی مانند خانه‌سازی، چیدن پازل و یا کاشت دانه و تماشای رشد گیاه در طول زمان. دکتر اوسیت: «اجازه ندهید بچه‌ها با اسباب‌بازی‌هایی با تکنولوژی جدید بازی کنند که تنها با فشار یک دکمه، نتیجه دلخواه را به آن‌ها می‌دهد.»

بر روی همدلی تأکید کنید

کودک پیش‌دبستانی شما اسباب‌بازی دوستش را برداشته یا اسباب‌بازی خودش را به خواهرش نمی‌دهد؛ تاکنون چند بار مجبور شده‌اید در دعوای کودکان میانجی‌گری کنید؟
«بچه‌ها فکر می‌کنند که جهان گرد آن‌ها می‌چرخد. پس هرچه زودتر به آن‌ها کمک کنید تا بفهمند که دیگران هم احساسات و عواطف دارند. در این صورت کمتر از خودشان رفتارهایی بروز می‌دهند که باعث آزار دیگران باشد.» (دکتر استیون کوریتس)

به کارهای مهربانانه‌ی کودک‌تان ارزش دهید:

به عقیده‌ی لیندا آرون، روان‌پزشک کودک، به‌طور کلی بهتر است در موقعیت‌های طبیعی همدلی را به کودک خود آموزش دهید. هر زمان که کودک رفتاری از روی همدلی بروز می‌دهد، شما باید تشویقش کنید. مثلاً وقتی می‌بینید که کودک پیش‌دبستانی شما روی عروسکش پتو انداخته به او بگویید: چقدر مهربانی که عروسکت را گرم نگه‌ داشتی. احتمالا خیلی سردش شده بود.

از او بخواهید به او نگویید:

شما نمی‌توانید همدلی را برای کودک نوپای خود تشریح کنید؛ اما می‌توانید او را تشویق کنید که در مورد احساسات افراد دیگر فکر کند. «بچه‌ها در این سن سخنرانی را متوجه نمی‌شوند، اما اگر از آن‌ها سؤال کنید، می‌توانید به این وسیله سطح آگاهی آن‌ها را بالا ببرید. مثلاً اگر کودک شما اجازه نمی‌دهد دوستش با اسباب‌بازی او بازی کند، به او بگویید: به نظر تو دوستت چه احساسی دارد وقتی اسباب‌بازی‌ات را به او نمی‌دهی؟» (دکتر کرتیس)

به او کمک کنید تا زبان بدن افراد را یاد بگیرد:

توانایی ترجمه‌ی حالات چهره و زبان بدن، یکی از راه‌های ابتدایی است که می‌توان با آن ایجاد همدلی کرد. به کودک نوپای خود نشان دهید که: «دیدی وقتی کلوچه‌ات را به عمه مارگارت دادی، چطوری نگاه کرد؟ دیدی داشت لبخند می‌زد؟ تو باعث شدی او احساس خوبی داشته باشد.» ممکن است کودک شما در ابتدا متوجه نشود؛ اما وقتی کاری انجام می‌دهد به واکنش‌های دیگران دقت می‌کند و بهتر متوجه می‌شود که چقدر رفتارش روی دیگران تأثیر گذاشته است.

در آخر یادتان باشد شما نمی‌توانید به کودک‌تان یک‌ شبه یاد دهید که خودش را منظم کند. شکی نیست که خیلی از مواقع اشتباه می‌کند. مهم نیست چقدر برای‌تان سخت بود که از اشتباهات جلوگیری کنید. همان‌طور که امیلی می‌گوید، آن‌ها به هر حال کودک هستند؛ اما اگر روی کارتان متمرکز باشید، دیر یا زود یاد می‌گیرد. در آن هنگام کودک خوش‌رفتار شما کمتر و کمتر به دخالت شما نیاز دارد.