اختلال پردازش حسی، شرایط نورولوژیکی است و هنگامی که به سیگنال‌های حسی پاسخ مناسب داده نمی‌شود، پیش می‌آید. کسانی که به این اختلال دچار هستند در پردازش اطلاعات حسی (مثل صدا، لمس یا حرکت) که از اطراف خود می‌گیرند، مشکل دارند. یعنی دریافت حسی آن‌ها بیشتر یا کمتر از دیگران است. این مشکل بر توانایی فرد در برقراری ارتباط در موقعیت‌های مختلف, امور روزانه و یادگیری زبان انگلیسی تأثیر می‌گذارد.
انواع اختلال پردازش حسی
مشکل در تبدیل پیام‌های حسی به رفتارهایی است که باید به‌طور طبیعی انجام گیرد، در این اختلال دریافت حسی شدید است.
مشکل در تثبیت، حرکت و ایجاد یک سری از حرکت‌ها در پاسخ به نیازهای حسی است.
مشکل در عدم تمیز شباهت‌ها و تفاوت‌ها در حس‌ها است.
نشانه‌های شایع اختلال پردازش حسی، کدام ها هستند؟
- کم می‌خوابند.
- یا عادات غذایی محدودی دارد یا خیلی پرخور است.
- خیلی زود حواسشان پرت می‌شود و توجه کمی دارند.
- در داشتن رابطه با بچه‌ها و حفظ دوستی مشکل دارد.
- واکنش شدید به صدا، لمس یا حرکت نشان می‌دهند.
- از حرکت با وسایل بازی پرهیز می‌کند (مثل تاب و سرسره).
- سست و بی‌حال به نظرمی رسند، انگار در دنیای خودشان هستند.
- در قبول تغییرات در برنامه‌ی روزانه و انتقال بین وظایف مشکل دارد.
- به روش خود بازی می‌کند و در فهم چگونگی رابطه با بچه‌های دیگر مشکل دارد.
- در ارتباطات و مهارت‌های اجتماعی تأخیر دارد و شرکت در رابطه‌ی دو به دو برایش سخت است.
- به نظر شل و وارفته می‌آید، ماهیچه‌هایش ضعیف است و زود خسته می‌شود و اغلب حالت افتادن دارد.
- به بعضی حس‌ها واکنش نشان نمی‌دهند (مثلاً وقتی آن‌ها را صدا می‌کنید یا لمس می‌کنید توجه نمی‌کنند).
- کارها را با فشار زیادی انجام می‌دهد، حرکات زمختی دارد، خیلی تند حرکت می‌کند. یا خیلی با فشار و یا خیلی آرام می‌نویسد.
- عاشق حرکت است. به دنبال فشار شدید است (مثلاً دائم دور خود چرخیدن، دویدن به این‌طرف و آن طرف، پریدن یا برخورد با اشیاء و افراد).
- در رابطه با مهارت‌های شخصی ضعیف است (مثل شانه کردن موها، شستن موها، ناخن گرفتن، لباس پوشیدن، بستن بند کفش یا غذا خوردن).
- مهارت‌های حرکتی ضعیفی دارند، دست و پا چلفتی هستند و مهارت‌های حرکتی و هماهنگی ضعیفی دارند و همچنین مهارت‌های نوشتاری ضعیفی دارند.
- نمی‌توانند پاسخ‌های احساسی و رفتاری منظمی داشته باشند، خیلی از کوره درمی روند، واکنش‌های حسی شدیدی دارند، نیاز به کنترل دارند، رفتارهای بی فکرانه دارند و خیلی زود خسته می‌شوند و مدام شکایت می‌کنند.
مشکلات کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی
- مشکلات رفتاری
- عملکرد اجرایی ضعیف
- مهارت‌های ضعیف در بازی
- برنامه‌ریزی و ترتیب ضعیف
- حافظه‌ی ضعیف در کار کردن
- مهارت‌های سازمان‌دهی ضعیف
- شرکت در روابط معنادار با کودکان دیگر
- در انجام حرکات ظریف یا زمخت مشکل دارد.
- توانایی دنبال کردن دستورات در خانه و در مدرسه
- بیان نظرات، عقاید، افکار و احساسات با زبان مناسب
استراتژی‌های مدیریتی که به حمایت از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی (در خانه، پیش‌دبستان و مدرسه) کمک می‌کند:
- حمایت در مدرسه (در صورت نیاز)
- توجه ویژه به تغییرات در برنامه‌ی روزانه
- تخصیص وقت و حمایت اضافی برای انتقال به مدرسه.
- استفاده از رژیم حسی برای مطلوب نگه‌داشتن سطح هوشیاری.
- دانش کافی از توانایی‌های کودک، نقاط ضعف و حوزه‌های مورد علاقه‌ی او.
- استفاده از راهنماهای تصویری در خانه، پیش‌دبستان و مدرسه برای کاهش اضطراب‌هایی که در رابطه با نتایج انجام کارها، کارهای روزمره، کارهای جدید یا تغییر در وظایف، وجود دارد.
کاردرمانی و کمک به کودک دارای اختلال
دیدگاه‌های کاردرمانی و فعالیت‌هایی که می‌تواند به کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی کمک کند.
گسترش توانایی‌ها:
کار بر روی دامنه‌ی مهارت‌ها و علائق.
رژیم حسی:
دادن فید بک حسی به بدن به منظور منظم کردن واکنش‌های حسی.
تحصیل پیرامون استراتژی‌های مدیریتی مختلف و افزایش پاسخ‌های مناسب و مؤثر کودک به محرک‌های حسی.
تشخیص عوامل:
آموزش مراقبین کودک (والدین و معلمین) در مورد عواملی که باعث واکنش‌های حسی نامناسب می‌شوند.
عوامل محیطی:
بهبود دانش والدین و مراقبین در رابطه با چگونگی کاهش عوامل محیطی که سبب ایجاد مشکلات حسی می‌شود.
برنامه‌ی فوق‌العاده:
برای بالا‌بردن خود تنظیمی از طریق استراتژی‌های حسی و شناختی.
برنامه‌ی M.O.R.E:
در این برنامه از اجزای حرکتی، زبانی و ارتباط چشمی برای کمک به تنظیم حسی، استفاده می‌شود.
پروتکل ویلبارگر:
برنامه‌ای درمانی است که برای کاهش حالت دفاعی حسی یا لمسی به‌کار می‌رود و به تنظیم حسی کمک می‌کند.
داستان‌های اجتماعی:
به کودک کمک می‌کند تا برنامه‌ی روزانه و همچنین چگونگی برخورد در موقعیت‌های مختلف را درک کند. این‌کار باعث بهبود توانایی کودک در درک زمان حرف‌زدن و انتخاب نوع مناسب مکالمه می‌شود.
مهارت‌های فیزیکی:
بهبود مهارت‌های فیزیکی باعث افزایش توانایی و هماهنگی در اعمال کودک می‌شود. همچنین موثر برای کمک به شرکت در فعالیت‌های آموزشی چندگانه‌ای که می‌تواند وسیله‌ی خوبی، برای ارتباطات اجتماعی باشد.
انتقال به مدرسه:
حمایت بیشتر در انتقال به مدرسه و رابطه با معلمین در صورت نیاز انجام شود.
مدیریت رفتار:
آموزش خانواده‌ها برای استفاده از یک روش منسجم برای مدیریت رفتار کودک انجام می‌شود. به‌طور مثال اگر کودک بفهمد که هر‌بار که از یک دستور پیروی می‌کند، یک جواب خواهد گرفت. همچنین, هر‌موقع که به‌گونه‌ای خاص رفتار کند، نتیجه‌ای مشابه در بردارد، رفتار مناسب را سریع‌تر یاد می‌گیرد.
درمان کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی
چرا باید کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی خود را درمان کنم؟
تشخیص اختلال به تنهایی فایده‌ای ندارد. فقط راه را برای گرفتن کمک مورد نیاز، با دسته‌بندی تمام اجزا و اطلاعات مربوطه باز می‌کند.
هنوز نیاز به کمک هست. این کمک (حداقل از دیدگاه درمانی) می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:
- اول و مهم‌تر از همه چه نوع دخالت پزشکی لازم است.
- ظرفیت محیط زندگی کودک برای برطرف کردن نیازهای او.
- مهم‌ترین مسائل والدین، معلمین و مراقبین در رابطه با این کودکان چیست (مثلاً مهم‌ترین چالش‌های عملکردی کدام ها هستند؟)
- کدام حوزه‌های بخصوص برای کودک مشکل‌ساز هستند (که حتی در کودکانی که تشخیص اختلال در آن‌ها مشابه است، متفاوت است).
مشکلات کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی
اگر درمان انجام نشود، چه مشکلاتی ممکن است برای کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی پیش بیاید:
- مشکل در اجرا برنامه‌های سخت روزانه که نمی‌توان آن‌ها را نقض کرد.
- ایراد قلدری و اذیت کردن بچه‌های دیگر وقتی از مشکلات او با خبر می‌شوند.
- مشکل در اجرای دستوراتی که در خانه، مهد کودک یا مدرسه به او داده می‌شود.
- مشکل در عادات خوابیدن که به جهت وجود خستگی، بر مهارت‌های رشد، تأثیر می‌گذارد.
- ایراد در انجام وظایف شخصی (بستن بند کفش‌ها، دکمه، زیپ و استفاده از قاشق چنگال).
- مشکل در خوانش و درک موقعیت‌های اجتماعی که سبب می‌شود دیگران فکر کنند که او بی‌ادب است.
- وجود اضطراب و استرس در شرایط گوناگون، سبب ایجاد مشکل در شکوفایی پتانسیل تحصیلی می‌شود.
- مشکل در ارزشیابی تحصیلی: کامل کردن آزمون‌ها، امتحانات و وظایف تحصیلی در سطوح بالاتر تحصیلی.
- مشخص‌ترین پیامد عدم درمان کودکتان، مشکلاتی است که اغلب بر شخصیت کودک شما تأثیر می‌گذارد.
- مشکل در اعتماد به نفس و اتکا به خود، وقتی متوجه می‌شوند مهارت‌های آن‌ها مثل بقیه‌ی بچه‌ها نیست.
- عدم مدیریت یک روز کامل در مدرسه به واسطه‌ی ضعف در توان و تحمل و مدیریت دریافت حسی بیش از حد.
- مشکل در عملکرد تحصیلی: رشد و توسعه‌ی مهارت‌هایی نظیر خواندن و نوشتن و در مکان تحصیل از عهده‌ی کارها برآمدن.
- مشکل در ارتباطات اجتماعی نظیر ارتباط چشمی، رعایت فاصله‌ی مناسب برای صحبت با دیگران و رعایت نوبت در حرف زدن.
- اشکال در دستیابی به برنامه‌ی آموزشی، چرا که این کودکان قادر نیستند وظیفه‌ی خود را در مدت زمانی که معیار ارزشیابی است، به انجام برسانند.
- مشکل در خود تنظیمی و تنظیم رفتار، چون کودک قادر نیست به‌گونه‌ای مناسب خود را برای انجام و شرکت در وظایفی که زمان زیادی می‌برد، تنظیم کند.
تشخیص اختلال پردازش حسی
تشخیص اختلال پردازش حسی در کودک شما، واقعاً به چه معناست؟
تشخیص اختلال به ما کمک می‌کند تا یک سری نشانه‌های مشخص این اختلال را که ممکن است. کودک داشته باشد را فهرست‌وار داشته باشیم تا بعداً در موارد زیر از آن استفاده کنیم:
- درمان دارویی مناسب
- آیا کارهایی که می‌کنیم به کودک کمک می‌کند؟
- تشخیص چیزهای دیگری که معمولاً همزمان با این نشانه‌ها اتفاق می‌افتد.
- درمان‌هایی که به کودک کمک می‌کند (مثل درمان دارویی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان درمانی).
- دوره‌ی کمک (دارویی یا کمک‌های سلامتی) چقدر باید باشد و چه نتایجی مدنظر است (پیش بینی).
تشخیص به کودک و کسانی که از او مراقبت می‌کنند (والدین، معلمین، متخصصان سلامت و مراقبین) در موارد زیر کمک می‌کند:
- امکان توضیح رفتارهای متفاوت
- دستیابی به اطلاعات پیرامون نشانه‌های اختلال
- تشخیص کامل این‌که کجا و چگونه باید به کودک کمک کرد.
- دستیابی به اعتبار یا خدماتی که در صورت عدم‌تشخیص اختلال نمی‌توان به آن‌ها دسترسی داشت.
- گفتگو در رابطه با مشخصه‌های واضح چالش‌های پیش روی کودک، با همه‌ی کسانی که درگیر مراقبت از کودک هستند.